नेपालमा ७० प्रतिशत कृषिमा आवद्ध भएर पनि आफ्नो मुलुकमा उत्पादन अपुग, दुई प्रतिशत कृषि पेशा गरेर विश्वभरी निर्यात गर्न इजरायल सक्षम

काठमाडौं । नेपाल कृषि प्रदान मुलुक हो तर दुरभाग्य कुषि प्रदान राष्ट्र नेपालमा उत्पादन हुने कुनै पनि कृषि उपजहरुले हाम्रो बजारको मागलाई पूरा गर्न सकिरहेको छैन । नेपालमा उत्पादन हुने खाध्यन बालीहरु फलफूल तथा तरकारी बालीहरु, नगदे बालीहरु दूध, माछा, मासुहरु लगायतका कुनै पनि उपजहरुले नेपाल भित्रको मागलाई पूरा गनै सकिरहेको छैन । 

हामी भने नेपाल कृषि प्रदान मुलुक हो भन्दै बर्षेनी  प्रत्यक्ष उपभोगका लागि कडरौका कृषि उपजहरु छिमेकी राष्ट्रहरुबाट आयत गरिरहेकाछौ । यसले हाम्रो कृषि प्रदान मुलुक हो भन्दै गरीने गर्भलाई खिल्ली उडाईरहेको छ । तर सरकारले नेपालमा कृषि क्षेत्रलाई अत्याधुनिकीकरण गर्नेे खासै योजना भने ल्याउन सकिरहेको छैन, बरु जनताहरु बिस्तारै स्वत  स्फूर्त रुपमा व्यवसायिक कृषि तर्फ उन्मुख भैरहेका छन् । यसै सन्दर्भममा आज हामीले नेपालको कृषि क्षेत्रको वर्तमान अवस्ता र बिस्तारै सुरु हुदै गऐको व्यवसायिक खेती सम्बन्धि एक रिपोट तयार गरेका छौ ।
 

    नेपाल कृषि प्रदान मुलुक हो, यहाँका करिब ६० प्रतिशत जनता प्रत्यक्ष रुपमा कृषिमा संलगन रहेका छन् । देशका कूल भूभाग मध्ये ३० लाख ९१ हजार हेक्टर जमिनमा खेती गरिऐको छ भने खेती योग्य १० लाख ३० हजार हेक्टर जमिन अझै पनि बाँझो रहेको छ । सन् २०११र१२ मा देशको कूल ग्रस्त उत्पादन जिडीपीमा कृषि क्षेत्रको योगदान ३५ प्रतिशत भन्दा बढी रहेको छ । नेपालमा कृषि अन्तर्गत खाध्यन्न कालीहरुको रुपमा धान, मकै, गहौ, जौ, फापर लगाईन्छ भने नगदे बालीको रुपमा सुर्ती जन्य कपास, उखू, जुट आदी जस्ता बालीहरु प्रमुखताका साथ लगाउने गरिन्छ । त्यस्तै तरकारी बालीका रुपमा काउली, प्याज, बन्दा, गोलभेडा, लसुन आदी लगाउने गरिन्छ । यस अतिरिक्त मासु या दुध प्रयोजनका लागि पसुपक्षिहरु पनि पाल्ने गरिन्छ । दुरभाग्य नेपालमा कृषिमा व्यवसायिकीकरणको विकास हुन नसक्दा ६० प्रतिशत जनताको प्रत्यक्ष संलगनता रहेको यहाँको कृषिले आन्तारिक बजार मागको ५० प्रतिशत आपूर्ति पनि धान्न सकिरहेको छैन । 

             यतिबेला मंसिर महिना सकिऐको छ । देशका खेती योग्य फाँटहरु धान भित्रयाई सकेर हिउदे बालीको तयारीमा रहेका छन् । हिउदे बालीका रुपमा गहु तथा अन्य तरकारी बालीहरु लगाउने क्रम सुरु भैसकेको छ । चालू आर्थिक बर्षमा धान, मकै,कोदो जस्ता उत्पादकहरुमा मौसमि प्रतिकूलता तथा अन्य कारणहरुले कमि आउने पूर्व अनुमान गरिईको छ । त्यसमा आर्थिक बर्ष २०११र१२ मा प्रमुख खाध्यन्न बालीहरुका उत्पादन ९४ लाख ५७ हजार मेट्रिक टन भएको छ जुन अघिल्लो बर्षको तुलनामा  करिब १० प्रतिशतले कमी हो ।

नगदे बालीको रुपमा लगाईने उखू, तेलहन, आलु, सुर्ति गहन आदि जस्ता बालीहरुको उत्पादन पनि सन्तोषजनक रहेका छैन । नेपालमा सन् २०११र१२ मा ५७ लाख मेट्रिक टन नगदे बाली उत्पादन भएको थियो । यो अघिलो बर्षको तुलनामा झन्डै ६ प्रतिशतले बढी हो । तरकारी जन्य उत्पादनहरुले बजार मागको करिब ७० प्रतिशत मात्रै अंश ओगटेको छ भने बाँकी सबै भारतबाट आयत हुने गरेको छ । जबकी गत बर्ष स्वदेशबाट ३५ लाख मेट्रिक टन तरकारी उत्पादन भएको थियो । गत बर्ष स्वदेशबाट ७ लाख ९४ हजार मेट्रिक टन फलफूल उत्पादन भएको थियो । जसले नेपाली बजारमा हुने खपतको जम्मा २५ प्रतिशत हिस्सा मात्रै ओगटेको छ । बाँकी सबै छिमेकी मुलुकबाट आयत हुने गरेको छ । छिमेकी देशशरुबाट केरा देखी स्याउसम्मका फलफूलशरु आउने गरेकाछन् ।
 

                    नेपालमा दूधको बजार अवस्था पनि निक्कै  अस्थिर रहेको छ । गत बर्ष नेपालमा १६ लाख २२ हजार मेट्रिक टन दूध उत्पादन थएको थियो । तर यो परिमाणको उत्पादन बजार मागको जम्मा ४५ प्रतिशत हिस्सा मात्रै ओगटेको छ । बाँकी सबै दूध भारतबाट आउने गरेको छ । एकातिर बजारमा भारतबाट दैनिक हजारौ लिटर दूध आयत हुन्छ भने अर्को तर्फ नेपालको ग्रमिण भेगमा उत्पादन हुने दूध बिक्री नभएर कृषकहरु दूध उत्पादन गर्ने पेशबाट निरुउत्षही भैरहेका छन् । 

                 नेपालमा मासुको बजार अवस्था पनि खासै राम्रो छैन । नेपालमा गत बर्ष २ लाख ८७ हजार मेट्रिक टन मासु उत्पादन भएको छ । जसले देशमा खपत हुने जम्म मासुको करिब ६५ प्रतिशत अंश मात्रै ओगटेको छ । बाँकी मासु बिदेशबाट आयत हुने गर्दछ, यसको अतिरिक्त नेपाली बजारमा छिमेकी मुलुकहरुबाट दैनिक करोडौ मूल्य बराबरका कृषिसँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित बस्तुहरु आयत हुने गरेका छन् । हामीले यी तथ्याङ्कहरु प्रस्तुत गरिरहँदा नेपाल कृषि प्रदान मुलुक हो भनेर गर्भ गर्ने हामी नेपालीहरुलाई लाज मार्नुको अवस्था षृजना भएको छ । तर यो लाज न त हामीलाई लागेको छ  न त सरकारी निति निर्माण तहमा बस्ने मान्छेहरुलाईनै लागेको छ ।

सरकारले देशमा व्यवसायिक खेतीको विकास गर्दयो भने कृषि मन्त्रालयमा मातहतमा कृृषि विभाग र अन्य थुप्रै संरचनाहरु खडागरेको छ र ती संरचनाहरुले कृषिमा नविणता ल्याउनत परै जाओस आपनै औचियता पुष्टि गर्न सकिरहेका छैनन् । कृषकहरु पैसा तिरेर पनि समयमा रासयनिक मल पाउन सक्दैनन् । उन्नत बिउ भन्दै नक्कली बिउमा ठगीएका छन् कृषकहरु, कृषकले मौसमी पूर्व अनुमान गलत पाईरहेका छन् । उन्नत तथा व्यवसायिक खेतीका लागि कृषकले आवस्यक तालिम पाप्त सकि रहेको छैन् ।

कृषकले वित्तीय संस्थाहरुबाट ऋणि तथा सौलियतहरु प्राप्त गर्न सकिरहेका छैनन् । कृषि सम्बन्धि मेसिनरी ब्यू बिजन तथा अन्य प्रविधीहरु आयत गर्न कानूनी जटिलता, जटिल भान्सार संयन्त्रा तथा कर्मचारी तन्त्रको ठलो असहयोग जस्ता कारणहरुले गर्दा देशमा कृषि क्षेत्रले फ्m्रको मार्न सकिरहेको छैन । कृषकको भनाई  ( बाहिरबाट मगाउँदा सबै भन्दा ठूलो समस्या काहाँ पाउँछ र खोजेको समान भेटिए पनि ल्याउनको लागि भन्सारको समस्या चाहिएको समान तुरुन्तै उपलब्ध हुन नसक्ने समस्या विभिन्न मन्त्रालयहरु धाउँदाको समस्या, सुविधा नपाउने, अत्याधुनिक सामनको बारेमा ठूलठूला व्यपारीलाई पनि न्यून ज्ञान हुनू र आफूले उपलब्ध गराउन नसक्जु सबै भन्दा समस्या )
 

                त्यसो त सरकारी असुवीधा र असहयोगमात्रै हाईनकी हामी रोजगारीको नाममा विदेशमा गएर नाली सोह्रर्न तयार हुन्छै । तर नेपाली माटोमा काम गर्दा आफ्नो ईज्जत जाने कुतले हाम्रो दिमागमा उत्गर गरिरहेको छ । समयले पनि कोल्टे फेर्छ भने ऋmै बल्ल अहिले विस्तारै नेपाली युवाहरु विदेशी भूमीमा खाएको ठक्कर र हन्डरको कारण स्वदेशमै कृषिमा खेती गर्ने जर्मको गरिरहेका छन् । यो हो राजधानीबाट नजिकै जितपुर फेदीमा अवस्थीत कलकार मदनकृषण श्रेट, हरिवंश आर्चय र लामो समयसम्म ईज्रारायलमा रगत पसिना बगाऐर स्वदेश फ्रकिएका केही नेपाली युवाहरु द्धारा संचालित मह एग्रीकल्चर ।

 ( हाम्रो मानवप्रतिको र जनताप्रतिको मायाले गर्दा विदेशी भूमीमा विदेशीहरुको हपकाईदपकाईले गर्दा खेरी यो देशमा केही गरु भनी सामूहीक भावना भएकाले यो काम थालेको )
 

यस एग्रीकल्चरले नेपालमा उन्नत तरीकाबाट खेती गरी कृषिमा व्यवसायीकरण तथा अत्याधुनिकीकरणको सुरुवात गरेको छ । यसक्रममा गोलभेडा उत्पादनमा प्रयोग गरिएको प्रविधी पूनतया ईज्रारायली प्रविधीमा आधारीत छ । मौसमको बाह्रै महिना सम्म उत्पादन लिन सकिने गरी आधुनिक तरिमाबाट यहाँ भैरहेको गोलभेडाको उत्पादनले सबैको मन लोभ्याउने गरेको छ । तर गोलभेडाको दानामा जिवन लेखेका यसका संचालकले फ्रमलाई यो अवस्थामा ल्याउन यहाँका कर्मचारी तन्त्र र अन्य योगदानहरु सँग गरेको संघर्ष कम्ती मर्मस्पसी छैन ।

जे होस नेपालीहरुमा पछिल्लो समयमा कृषि पेशप्रति स्वतस्फूर्त रुपमा उत्सहा बढदैगईरहेको छ । धन कमाउने नाममा लहैलहैको भरमा आपनो देश छाडेर बिदेश गई जोतीनु पर्दाको पीडाले नेपालीहरुलाई स्वदेशमै व्यवसायीक खेती प्रतिम ोह बढीरहेको छ । साच्चै नेपाल कृषि प्रदान भन्ने शब्दको साँचो अर्थ खोज्ने हो भने सरकारले कृषिमा लाग्नका लागि जनतालाई उत्प्रेरित गर्ने खाल्का विशेष सौल्यत तथा सहयोग एवम् सहकार्यका कार्यक्रमहरु यथाशिघ्र अघि बढाउनु अपरिहार्य छ । त्यसैमा मुलुकको अर्थतन्त्र पनि निर्भर रहन्छ ।